Δύο πολύ σημαντικά έργα στην Άνω Πόλη, τα οποία έρχονται να δώσουν ζωή και ανάσα, αλλά και να αναδείξουν τον πλούτο και το μεγαλείο της βυζαντινής καστροπολιτείας, εγκαινιάστηκαν την Παρασκευή 7 Οκτωβρίου, από την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας κ. Ευαγγελία Πάντου. Πρόκειται για το έργο «Ανάδειξη περιοχής Αγίας Σοφίας και Κεντρικής Πύλης στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας» και την «Αποκατάσταση ιερού ναού Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας». Τα εγκαίνια τέλεσε ο πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Κρυπωτός, εφημέριος της ενορίας Μονεμβασίας.
Και τα δύο έργα εντάχθηκαν στο ΕΣΠΑ 2007-2013, με αρχικούς εγκεκριμένους προϋπολογισμούς 1.200.000 ευρώ και 1.600.000 ευρώ αντίστοιχα.
Η ανάδειξη της Άνω Πόλης, του χώρου που άλλοτε αποτελούσε το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της καστροπολιτείας, με τις κατοικίες των αρχόντων και των ευγενών, αποτελούσε πάντα ένα μεγάλο όνειρο αλλά και ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο. «Η Άνω Πόλη, με τη μυστηριώδη σιωπή των ερειπίων της, λειτουργούσε ως αντίστιξη στον πολύβουο οικισμό της Κάτω Πόλης», τόνισε μιλώντας στο monemvasianews.gr η προϊσταμένη της ΕΦΑΛΑΚ, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως «μέσα από σίγουρο σχεδιασμό και κοπιώδεις προσπάθειες των υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και την υποστήριξη του φιλοπρόοδου δήμου Μονεμβασίας, μεγάλο τμήμα του άμορφου ερειπιώνα μετασχηματίστηκε σε αρχιτεκτονική και ιστορική μνήμη».
Στον σύντομο χαιρετισμό της η κ. Πάντου αναφέρθηκε στο σύνολο των έργων που υλοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια στον αρχαιολογικό χώρο της Μονεμβασίας, κάτι που όπως είπε «δείχνει την πολιτιστική δυναμική του χώρου, ο οποίος συνιστά ένα ιδιότυπο ανοιχτό μουσείο, με σπουδαίο μνημειακό πλούτο και φανατικούς επισκέπτες». Σημείωσε επίσης τη δυσκολία υλοποίησης των έργων της Άνω Πόλης, σε μια περιοχή που την χαρακτήρισε «απομακρυσμένη και δυσπροσπέλαστη».
Ακόμη επεσήμανε ότι το έργο «Ανάδειξη περιοχής Αγίας Σοφίας και Κεντρικής Πύλης στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας» βασίστηκε στη σχετική μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία της αρχαιολόγου της ΕΦΑΛΑΚ κ. Παναγιώτας Σκάγκου και στο όραμα του υπουργείου να αναδειχθούν διαχρονικά οι εκφράσεις πολιτισμού που καταγράφονται στη μακρά ιστορική πορεία της «θαυμαστής» πόλης, ενώ για το έργο «Αποκατάσταση ιερού ναού Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας», έρεισμα για την εξέλιξη και την εν τέλει χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ αποτέλεσαν η αρχιτεκτονική μελέτη της κ. Χαριτωμένης Καλλιγά και η κάλυψη της δαπάνης για τη σύνταξη των σχετικών τευχών δημοπράτησης από τον δήμο Μονεμβασίας.
Παρουσίαση των έργων
(Παναγιώτα Σκάγκου, αρχαιολόγος)
Ανάδειξη μιας γειτονιάς στην Άνω Πόλη
Το έργο με τίτλο «Ανάδειξη περιοχής ναού Αγίας Σοφίας και Κεντρικής Πύλης στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας» εντάχθηκε στο επιχειρησιακό πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» (Άξονας προτεραιότητας 03 – Βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος) και υλοποιήθηκε με αυτεπιστασία, κατά το χρονικό διάστημα από 7/12/2013 έως 31/12/2015, αρχικά από την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και εν συνεχεία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας.
Στο πλαίσιο των εργασιών αποκαλύφθηκε και αναδείχθηκε μια γειτονιά της Άνω Πόλης που περιλαμβάνει το συγκρότημα της κεντρικής πύλης με τους επιμέρους χώρους του και τον πλησιόχωρο ανώνυμο ναό, δύο οικίες και δίκτυο δρόμων, το οποίο συνδέει την πύλη με το λαμπρότερο βυζαντινό μνημείο της Μονεμβασίας, το ναό της Αγίας Σοφίας ή Παναγίας Οδηγήτριας.
Τα μνημεία αυτά συνιστούν μια ενδιαφέρουσα ενότητα του οικιστικού συνόλου της καστροπολιτείας, παρέχοντας με εύληπτο και διδακτικό τρόπο πληροφορίες για την οργάνωση και τις λειτουργίες μιας πόλης-κάστρου, με συνεχή χρήση από τον 6ο μέχρι και το 19ο αιώνα. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε ανάδειξη της αξιόλογης τοπικής χλωρίδας, με τη δημιουργία μικρών υπαίθριων φυτολογικών συλλογών.
Με τις επεμβάσεις αποδόθηκε στο κοινό μία αδιερεύνητη μέχρι σήμερα κεντρική γειτονιά της Άνω Πόλης, όπου τα μνημεία στερεώθηκαν και αναδείχθηκαν σε εκθέματα, προβλήθηκε η ιστορική και εκπαιδευτική αξία τους και ενισχύθηκε ο κοινωνικός τους χαρακτήρας μέσα από την ένταξή τους στο δίκτυο περιήγησης της καστροπολιτείας.
Αποκατάσταση ναού Αγίας Σοφίας ή Οδηγήτριας
Το έργο «Αποκατάσταση του ΙΝ Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας, Δ. Μονεμβασίας, ΠΕ Λακωνίας, Περιφέρειας Πελοποννήσου», εντάχθηκε στο επιχειρησιακό πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» (ΕΠΑΝ ΙΙ) του ΕΣΠΑ 2007-2013 και πραγματοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, με ανάδοχο εργασιών την εταιρεία «ΕΥΚΤΙΤΟΣ ΑΕ».
Ο ναός κτίστηκε τον 12ο αι. στον τύπο του σταυροειδούς οκταγωνικού ναού. Στα δυτικά διαμορφώνεται θολοσκέπαστος νάρθηκας. Στη νότια πλευρά του αναπτύσσεται θολωτή κινστέρνα και στοά που επικοινωνούσε με τον κυρίως ναό. Σύμφωνα με γραπτές πηγές ήταν αφιερωμένος στην Παναγία Οδηγήτρια. Μετά την επανάσταση του 1821 αφιερώθηκε στη Σοφία του Θεού, επειδή θεωρήθηκε πιστό αντίγραφο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Από την εντοίχια ζωγραφική του, που ανάγεται στα τέλη του 12ου – αρχές 13ου αι. σώζονται ενδιαφέρουσες παραστάσεις, όπως ο Χριστός ως «Παλαιός των Ημερών» στο Ιερό Βήμα, σκηνές από το Βίο του Αγίου Νικολάου στην Πρόθεση, καθώς και ο Χριστός με δύο σεβίζοντες αγγέλους και δύο ολόσωμους αρχαγγέλους στον νάρθηκα. Υψηλής ποιότητας και επιμελημένης εκτέλεσης είναι και ο γλυπτός διάκοσμος του ναού, που χρονολογείται στον 12 αιώνα.
Το μνημείο, την περίοδο της α΄ ενετοκρατίας (1464-1540) πιθανότατα λειτούργησε ως ναός καθολικού δόγματος, ενώ κατά την α΄ οθωμανική κυριαρχία (1540-1690) μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος, το «Φετιχέ» ή του «Σουλτάνου Σουλειμάν». Κατά τη β’ ενετοκρατία (1690-1715) αποτέλεσε το καθολικό μονής δυτικού δόγματος, αφιερωμένο στη Madonna del Carmine, με την προσθήκη διώροφου εξωνάρθηκα. Ως μουσουλμανικό τέμενος επαναλειτούργησε μετά τη β΄ οθωμανική κατάκτηση (1715-1821). Eπέστρεψε στη χριστιανική λατρεία μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1821.
Παράλληλα, στο ναό πραγματοποιήθηκε από συντηρήτρια της ΕΦΑΛΑΚ συντήρηση και ανάδειξη του τοιχογραφικού διακόσμου στον τρούλο, ενώ με αυτεπιστασία υλοποιήθηκαν και ανασκαφικές διερευνήσεις. Από τις ανασκαφικές εργασίες αποκαλύφθηκαν σημαντικά στοιχεία για τις οικοδομικές φάσεις του μνημείου, την ιστορία και τις χρήσεις του.
πηγή: monemvasianews.gr
φωτό: Παναγιώτα Σκάγκου, Μιχάλης Καρούνης
