γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος
Καθώς οι όμορφες κυρίες αναπολούν τα χρόνια της νιότης μέσα από παλιές φωτογραφίες, έτσι και η Σπάρτη μας έχει κρύψει σε διάφορα συρτάρια του χρόνου φωτογραφίες από άλλες εποχές, τότε που ήταν ακόμα μια όμορφη νεαρή κυρία γεμάτη όνειρα και προσμονές. Κι όταν εμείς, είτε από τύχη είτε επειδή μας αρέσει να “σκαλίζουμε” τα συρτάρια, τις ανακαλύψουμε, μας παίρνει η Σπάρτη μας απ’ το χέρι και μας σεργιανίζει στους όμορφους δρόμους του χθες.
Σ’ αυτήν τη θαυμάσια, “καθαρή”, αεροφωτογραφία της Σπάρτης, του έτους 1955, φαίνεται η Σπάρτη όπως ήταν πριν από 64 ολόκληρα χρόνια! Μια πόλη που στην απογραφή του 1951 είχε μόλις 7.900 κατοίκους, στην οποία ο πυρετός της ανοικοδόμησης και της αντιπαροχής δεν έχει ακόμα ξεσπάσει. Η πόλη είναι ανθρώπινη, με ωραία πλινθόχτιστα ή πετρόχτιστα σπίτια, το πολύ διώροφα, με το βαυαρικό ρυμοτομικό της σχέδιο ακόμα σε καλή κατάσταση και “πνιγμένη” κυριολεκτικά στο πράσινο, αφού τα σπίτια είναι χτισμένα στην περίμετρο των οικοδομικών τετραγώνων, καταλαμβάνουν τόσο χώρο όσον τους χρειάζεται, έχουν κήπους και αυλές και, το κυριότερο, αφήνουν το εσωτερικό των τετραγώνων ελεύθερο για να αναπτύσσεται το πράσινο.
Η κεντρική λεωφόρος, Κων/νου Παλαιολόγου, δεσπόζει στη φωτογραφία με τις νησίδες των φοινίκων να ξεκινούν από την Όθωνος Αμαλίας (κάτω) μέχρι την Θερμοπυλών (πάνω). Οι φοίνικες, φυτεμένοι κάπου στα 1935, έχουν τότε μια ηλικία 20 ετών, και το ύψος τους είναι ακόμα μέτριο. Πού να φαντάζονταν οι φοίνικες πως μετά από 60 χρόνια θα έδιναν μάχη επιβίωσης απέναντι στο εισαγόμενο σκαθάρι που τους εξαφανίζει. Δεξιά και αριστερά της Παλαιολόγου, στις άκρες των μεγάλων πεζοδρομίων, οι νεραντζιές, “μαυρομαλλούσες κοπελιές” λες, βρίσκονται σε παράταξη, καλημερίζοντας τους ντόπιους και καλωσορίζοντας τους επισκέπτες.
Στα δεξιά της Παλαιολόγου οι οδοί Αγ. Νίκωνος και Χαμαρέτου και στα αριστερά της η Γκορτσολόγου (τότε Ακροπόλεως), η Αγησιλάου και η Λεωνίδου, όλες στην κατεύθυνση Νότος – Βορράς και αντίστροφα.
Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας, αριστερά, διακρίνονται τα υπέροχα νεοκλασικά κτίρια της Επαγγελματικής Σχολής Ιωάννου κι Αικατερίνης Γρηγορίου (μετέπειτα Γυμνάσιο Θηλέων) και δίπλα τους, ακριβώς, το εκκλησάκι της Αγ. Αικατερίνης ανάμεσα στα ψηλόκορμα κυπαρίσσια. Τα μοναδικά αυτά αρχιτεκτονικά στολίδια της Σπάρτης (Επαγγελματική Σχολή) γκρεμίστηκαν στα 1970 από τη Χούντα για να αναγερθούν σχολικά συγκροτήματα. Έμεινε μόνο η ανάμνησή τους και κάποιες παλιές, ασπρόμαυρες, φωτογραφίες για να θυμίζουν ΤΙ είχαμε, ΤΙ χάσαμε, ΤΙ μας έπρεπε.
Ακριβώς δεξιά από την επαγγελματική σχολή φαίνεται το ιστορικό Γυμνάσιο Αρρένων Σπάρτης (έτος ανέγερσης 1935) με το αξέχαστο δασάκι των πεύκων στις πλάτες του, το οποίο ξυλεύτηκε ανεξήγητα από τον δήμο Σπάρτης, “εν μιά νυκτί” και χωρίς καμιά διαμαρτυρία, πριν από μερικά χρόνια!!! Εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως όλο, σχεδόν, το τετράγωνο πίσω από το γυμνάσιο και μέχρι την Όθωνος – Αμαλίας είναι ακόμα πορτοκαλεώνας!!!
Το άσπρο κιβωτιόσχημο κτίριο στο πρώτο τετράγωνο, πάνω από την επαγγελματική σχολή, είναι η κλινική Γερουλάκου και λίγο παρακάτω, στη συμβολή Παλαιολόγου και Οθ. Αμαλίας, στο ύψος του πρώτου παρτεριού με τους φοίνικες, είναι το τριώροφο, καταπληκτικό νεοκλασικό κτίριο Λιναρδάκη, το οποίο στέκεται ακόμα στη θέση του (ευτυχώς), για να μαρτυρά την πορεία της νέας Σπάρτης από τις απαρχές της έως και σήμερα. Ακριβώς απέναντι, διαγωνίως από την οικία Λιναρδάκη, διακρίνεται το κτήριο (οικία – κλινική) του Ήρωα γιατρού Χρ. Καρβούνη τον οποίο εκτέλεσαν οι γερμανοί μεταξύ των 118 Σπαρτιατών στο Μονοδέντρι, μετά την άρνησή του να του χαρίσουν τη ζωή λόγω σπουδών στη Γερμανία. Δυστυχώς, και το ιστορικό αυτό κτήριο της Σπάρτης γκρεμίστηκε πριν από μερικά χρόνια.
Φτάνοντας, με το μάτι, στο κέντρο της φωτογραφίας βλέπουμε, αριστερά της Παλαιολόγου, την πλατεία με το δημαρχείο και απέναντι, δεξιά, τον κήπο και το κτίριο του μουσείου. Στο σημείο αυτό μας θυμίζει η φωτογραφία πώς θα ήταν το κέντρο της Σπάρτης αν ετηρείτο το βαυαρικό σχέδιο, το οποίο ήθελε το μουσείο αντικριστά με το δημαρχείο, χωρίς κτίσματα ανάμεσά τους, σε μια μεγάλη κι ενιαία πλατεία. Δυστυχώς, στις 29 Αυγούστου 1856, εκδόθηκε “Βασιλικόν Διάταγμα” σύμφωνα με το οποίο: “το κράτος, μη έχοντας δυνατότητα χρηματοδότησης για την ανέγερση δημοσίων κτιρίων στη Σπάρτη, αποφασίζει και πωλεί τη δημόσια γη εκατέρωθεν της Κων. Παλαιολόγου, μεταξύ των δύο πλατειών, ως οικόπεδα «ώστε να καταστεί δυνατή η ανέγερση κοινωφελών ιδρυμάτων, οίον εκκλησίας, υδραγωγείου, δημοσίων κρηνών, σχολείου, στρατώνος της χωροφυλακής, δημαρχείου και μιας επί του Ευρώτα γεφύρας»”.
(Ν.Β. Γεωργιάδης , «Περί Σπάρτης», εκδ. Ιδιομορφή, 2014)
Έτσι , η πλατεία κόπηκε από τους τότε δημάρχους σε οικοπεδικά φιλέτα κι επετράπη η οικοδόμηση ανάμεσα στο μουσείο και στο δημαρχείο, με αποτέλεσμα τον περιορισμό της αρχικής πλατείας στο μισό (ίσως και λιγότερο) από το, αρχικά, προβλεπόμενο μέγεθος.
Η σειρά με τις άσπρες κολώνες επί της Λυκούργου, στο ύψος της πλατείας, είναι οι θρυλικές “Καμάρες”, στις οποίες γινόταν η βόλτα και το “νυφοπάζαρο” της παλιάς εποχής. Σήμερα, στο σημείο εκείνο δεν έχει απομείνει ούτε μία αυθεντική καμάρα. Στη γωνία Λυκούργου και Παλαιολόγου φαίνεται το χειμερινό σινεμά “Φλοράλ” (σήμερα πολυκατοικία) και στην απέναντι γωνία το διώροφο νεοκλασικό , που στο ισόγειό του στεγαζόταν η επιχείρηση Γκορτσολόγου – Λαδόπουλου (σήμερα στη θέση του βρίσκεται το ξενοδοχείο Μανιάτης). Πιο δεξιά ακόμα, φαίνεται ο Αγ. Νίκωνας ο οποίος είχε αποπερατωθεί την προηγούμενη της φωτογραφίας χρονιά (1954) κι εγκαινιάστηκε παρουσία του τότε βασιλιά Παύλου και της οικογένειάς του στα 1955. Μπροστά στον Αγ. Νίκωνα βρίσκεται το τότε γυμναστήριο του Σπαρτιατικιού (σήμερα πάρκο ΟΤΕ) .
Συνεχίζοντας το “περπάτημα” στην Παλαιολόγου του 1955 με κατεύθυνση προς τα πάνω, βλέπουμε αριστερά το Ξενοδοχείο Μενελάιον και στην κατάληξή της το στάδιο, το οποίο ήταν ακόμα στη φάση της διαμόρφωσής του. Το τελευταίο ορθογώνιο λευκό κτίριο με το μεγάλο προαύλιο, στο τέλος της Παλαιολόγου, δεξιά, είναι το 2ο δημοτικό σχολείο Σπάρτης, το παλαιότερο κτίριο δημοτικού σχολείου της πόλης (μέσα 10ετίας του ’30).
Και κάτι αξιοπρόσεκτο: Εκεί που τελειώνει το τελευταίο παρτέρι (σημερινή διασταύρωση μπροστά από την Κουμαντάρειο Πινακοθήκη) ξεκινά ένας “πειρατικός” δρόμος, ο οποίος διασχίζει λοξά το οικοδομικό τετράγωνο και τελειώνει στην οδό Αγ. Νίκωνος. Πρόκειται για την σημερινή οδό των 118, η οποία συνεχίστηκε ως οδός αργότερα μέχρι τον Αγ. Σπυρίδωνα (και φυσικά οικοδομήθηκε), καταστρατηγώντας το αρχικό ρυμοτομικό σχέδιο της πόλης. Δυστυχώς, στη Σπάρτη, με την ανοχή των δημοτικών αρχόντων της και των αρμοδίων υπηρεσιών (πάντα κάτω από το βάρος του περίφημου “πολιτικού κόστους” και της εξυπηρέτησης ιδιωτικών συμφερόντων) πολλές τέτοιες “πειρατικές” οδοί, μετέτρεψαν τα οικοδομικά τετράγωνα της πόλης σε ακανόνιστους “μπακλαβάδες” και την περίφημη ρυμοτομία της σε ιστό αράχνης.
Αξίζει να προσέξουμε και το τετράγωνο στα ΒΔ (διαγώνια) της πλατείας: Στο σημείο που σήμερα γίνεται η λαϊκή αγορά ήταν τότε ένας μεγάλος μπαξές (!!!) ενώ το μεγάλο τριώροφο σπίτι που φαίνεται εκεί (οικία Τσιριγώτη), υπάρχει ακόμα στη θέση του!!!
Να, λοιπόν, που η παλιά Σπάρτη, όσο κι αν τη θεωρούμε, πια, παρελθόν κι εξαφανισμένη, μπορεί ακόμα να μας συγκινεί και να μας μεταδίδει τη θαλπωρή, την ομορφιά και το άρωμα του παλιού, όμορφου και ανθρώπινου καιρού, μέσα από τις φωτογραφίες της νιότης της.
