ανακοίνωση του Οικολογικού Συνδέσμου Λακωνίας
Οι παλιοί σπαρτιάτες και οι κάτοικοι των παρευρώτειων χωριών γνώριζαν πολύ καλά ότι το ιστορικό ποτάμι φιλοξενούσε κάποια ψάρια τα οποία αρκετοί τα αλίευαν για τις διατροφικές τους ανάγκες, ιδίως στην περίοδο της κατοχής. Σήμερα οι περισσότεροι αγνοούν την ύπαρξή τους και οχυρωμένοι πίσω από την ατομοκεντρική – καταναλωτική πανοπλία της εποχής μας αδιαφορούν πλήρως γι’ αυτά.
Κι όμως ο Ευρώτας, σε πείσμα της άγνοιας, της αδιαφορίας και των εγκληματικών ανθρώπινων παρεμβάσεων, εξακολουθεί να προσφέρει ενδιαίτημα στα ψάρια αυτά που είναι λίγα, αλλά σημαντικά, αφού πρόκειται για ενδημικά είδη, δηλαδή είδη που συναντώνται μόνον ή σχεδόν μόνον στον Ευρώτα και πουθενά αλλού!
Τα ψάρια αυτά είναι:
→ Η Καιαδική Μενίδα (Squalius keadicus)
→ Η Χρυσή Μενίδα (Τropidophoxinellus spartiaticus)
→ Ο Λακωνικός Πελασγός (Pelasgus laconicus), κι ακόμα
→ Το χέλι (Anguilla anguilla) και
→ Σαλιάρα (Salaria fluviatilis)
Στην τελευταία έρευνα πεδίου (2015), που διενήργησαν οι επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ, στο πλαίσιο της έρευνας για την ποιότητα των ποτάμιων υδάτων, ο Λακωνικός Πελασγός δεν ανιχνεύτηκε καθόλου, γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκε ως εξαιρετικά απειλούμενο είδος!
Η κατάσταση, βέβαια, και για τα δύο είδη της Μενίδας δεν είναι καλύτερη, αφού και αυτά, κυρίως η Καιαδική Μενίδα, θεωρούνται και είναι απειλούμενα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο ποταμός Ευρώτας είναι ένα ευαίσθητο οικοσύστημα που κινδυνεύει από πολλούς παράγοντες, κυρίως τις ανθρώπινες επεμβάσεις, όπως είναι η υπεράντληση των νερών του, οι βίαιες επεμβάσεις στις όχθες και την κοίτη του και τέλος η ρύπανσή του.
Τα ενδημικά ψάρια είναι πολύ σημαντικά, ως είδη, λόγω της σπανιότητάς τους και γιατί αποτελούν δείκτες για τη φυσική κατάσταση και την ποιότητα των ποτάμιων υδάτων και γενικά, στην περίπτωσή μας, για την υγεία του ποταμού.
Οι επιστήμονες μπορούν να καταλάβουν αν οι συνθήκες αποκλίνουν από τον χαρακτηρισμό «ιδανικές» ανάλογα με την ποσότητα των ψαριών που εντοπίζονται (ιχθυοπληθυσμός) αλλά και με την αναλογία ενηλίκων και νεαρών ψαριών του ίδιου είδους.
Η Καιαδική Μενίδα θεωρείται ως ένα από τα αρχαιότερα ευρωπαϊκά είδη ψαριών, είναι δηλαδή ένα ζωντανό απολίθωμα της οικογένειας των Κυπρινοειδών κι επιβίωσε στον Ευρώτα γιατί τα νερά του αποτέλεσαν το καλύτερο καταφύγιο λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης που εμπόδισε τον εποικισμό του ποταμού με άλλα είδη ψαριών.
Η Καιαδική Μενίδα προτιμά τα ψυχρά, τρεχούμενα νερά με μεγάλες συγκεντρώσεις οξυγόνου. Είναι ένα πολύ ενεργητικό ψάρι, ικανό να αντισταθεί στη γρήγορη ροή των ποτάμιων υδάτων. Στα πρώιμα στάδια της ζωής της έχει ανάγκη από προστατευμένες περιοχές με μικρή ροή, όπως είναι σημεία με χαλικώδες υπόστρωμα και κρυψώνες σε μεγάλες βυθισμένες ρίζες δέντρων. Η αναπαραγωγή της γίνεται στα μέσα Απριλίου – αρχές Μαΐου. Τότε αφήνει τα κολλώδη κιτρινωπά αυγά της σε επιλεγμένα σημεία με πετρώδες υπόστρωμα με βαθιά και καλά οξυγονωμένα νερά. Η Μενίδα τρέφεται με έντομα και μια ποικιλία ποτάμιων ασπόνδυλων. Το μέγεθός της φτάνει έως 25 εκατοστά και ζει περίπου 5-6 χρόνια.
Η μεγαλύτερη απειλή για τη Μενίδα είναι η υπεράντληση των επιφανειακών υδάτων του Ευρώτα γα αρδευτικούς λόγους και η αποστράγγιση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντά του από τις εκατοντάδες εκατοντάδων παρόχθιες αρδευτικές γεωτρήσεις, που μειώνουν την ποσότητα των ποτάμιων νερών στο ελάχιστο, κατά τη θερινή περίοδο, με συνέπεια τον δραματικό περιορισμό του ζωτικού χώρου της Μενίδας. Στον κίνδυνο εξαφάνισής της συμβάλλουν τα μέγιστα η παράνομη αμμοληψία και η δι’ αυτής ανεξέλεγκτη αφαίρεση χαλικιών, αλλά και η ευθυγράμμιση της κοίτης και των όχθεων, στην οποία επιδίδονται κατ’ έτος οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης στο πλαίσιο της δήθεν αντιπλημμυρικής πολιτικής, καταστρέφοντας όλα τα πιθανά αναπαραγωγικά πεδία του είδους κι εξαφανίζοντας τα καταφύγια όπου θα μπορούσε η Μενίδα να επιβιώσει κατά το καλοκαίρι.
Ο ΟΙΚΟΣΥΛ έχει παρέμβει, πολλές φορές, από την ίδρυσή του (1989) μέχρι σήμερα, για θέματα που αφορούν την προστασία και ανάδειξη ως ιστορικού και φυσικού μνημείου του ποταμού Ευρώτα, αλλά «εις ώτα μη ακουόντων»! Με την παρούσα ανακοίνωσή μας προβαίνουμε σε μία ακόμα προσπάθεια για την ευαισθητοποίηση των τοπικών μας αρχόντων, των υπευθύνων των κρατικών υπηρεσιών και της κοινωνίας μας, προκειμένου να διασωθεί η μοναδική ιχθυοπανίδα του Ευρώτα και η Μενίδα με την ιστορία των 5,5 εκατομμυρίων ετών ύπαρξης στον πλανήτη μας!
Υ.Γ.: Στοιχεία για την παρέμβασή μας πήραμε από το εμπεριστατωμένο άρθρο του ιχθυολόγου του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών κ. Λεωνίδα Βαρδάκα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Πολυδεύκης» του ομώνυμου Πολιτιστικού Συλλόγου Καστορείου, τεύχος 9, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2010.
