γράφει ο ιχθυολόγος M.Sc, υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου (τμήμα Επιστημών της Θάλασσας), επιστημονικός συνεργάτης στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων & Εσωτερικών Υδάτων, και υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος με τη δημοτική κίνηση ΑΝ.Α.Σ.Α. Λεωνίδας Βαρδάκας
“O ποταμός Ευρώτας συνδέεται άρρηκτα με την ιστορία και την εξέλιξη της πόλης της Σπάρτης, και θα μπορούσε να πει κάποιος ότι αποτέλεσε και αποτελεί την υδάτινη αρτηρία για την ανάπτυξη της Λακωνίας. Δυστυχώς όμως, όσο περνάνε τα χρόνια, ο Ευρώτας παραμένει όχι μόνο αναξιοποίητος, αλλά συνεχώς υποβαθμίζεται. Στην πράξη, ο Ευρώτας αντιμετωπίζεται είτε σαν νεροφόρος που σαν μοναδική αποστολή έχει να ποτίσει ακόμα και με την τελευταία του σταγόνα κάθε χωράφι είτε σαν ένας υδάτινος σκουπιδότοπος ή βιολογικός καθαρισμός, που θα απομακρύνει ό,τι δεν χρειαζόμαστε.
Εικόνα 1. Άποψη του Ευρώτα στην περιοχή του Καραβά 2008. Το ποτάμι λείπει, αλλά τα σκουπίδια όχι.
Πολλές φορές ο Ευρώτας θεωρείται το πρόβλημα
Κατά την πλημμυρική φάση του ποταμού (χειμώνας – άνοιξη), ο Ευρώτας είτε πλημμυρίζει τις καλλιεργούμενες εκτάσεις είτε διαβρώνει τα εδάφη στις όχθες του, “κλέβοντας” ουσιαστικά από τους αγρότες ότι “κακώς” θεωρεί δικό του. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ειδικοί – αρμόδιοι, χωρίς κάποια στοιχειώδη περιβαλλοντική μελέτη, εισέρχονται στον ποταμό, τον διαπλατύνουν και φτιάχνουν πλαϊνά αντιπλημμυρικά χωμάτινα αναχώματα. Αυτή η προσέγγιση, πέρα από την οικολογική διαταραχή και την αισθητική υποβάθμιση που προκαλεί, είναι άκρως αναποτελεσματική, καθώς τον επόμενο χρόνο αυτά τα αναχώματα θα παρασυρθούν από τα ορμητικά νερά του ποταμού και θα χρειάζεται να πραγματοποιηθούν οι ίδιες διαδικασίες ξανά και ξανά. Δηλαδή και οικολογική διαταραχή και κόστος σχεδόν κάθε χρόνο.
Εικόνα 2. Αντιπλημμυρικά χωμάτινα αναχώματα
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Ευρώτας ιεραρχούνται
Ουσιαστικά, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ποταμός της πόλης της Σπάρτης είναι δύο: άγνοια και αδιαφορία. Δηλαδή, οι εκάστοτε αρμόδιοι, είτε δεν ξέρουν τι πρέπει να γίνει για να βελτιωθεί η κατάσταση του ποταμού, ώστε να αποτελέσει ένα σημείο αναφοράς της πόλης, είτε αδιαφορούν. Ωστόσο, ακόμα και οι πολίτες αγνοούν σε τι κατάσταση είναι σήμερα ο Ευρώτας, κυρίως λόγω έλλειψης πληροφόρησης. Όμως η συνολική άγνοια και αδιαφορία έχει ως αποτέλεσμα την υπεράντληση των νερών του ποταμού, την υποβάθμιση της ποιότητάς του, καθώς και την αλλοίωση της μορφολογικής του φυσιογνωμίας.
Τα προβλήματα της Σπάρτης δεν είναι είναι αποκομμένα απότον Ευρώτα
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Σπάρτη είναι μια αλυσίδα με κόμπους που θα πρέπει να ασχοληθούμε με τον καθένα ξεχωριστά.
Πώς λειτουργεί η αλυσίδα των προβλημάτων; Αγνοώντας και αδιαφορώντας για τον Ευρώτα, ουσιαστικά αδιαφορούμε για το περιβάλλον μας, δηλαδή εν μέρει για το σπίτι μας. Μειώνοντας την αισθητική του αξία, απαξιώνουμε έναν πόλο έλξης για να μείνουν άλλη μια μέρα οι τουρίστες στην πόλη και να μην φύγουν αφού επισκεφτούν το Μυστρά. Η αλυσίδα συνεχίζεται με το υποβαθμισμένο νερό, που ποτίζει τα αγροτικά μας προιόντα μειώνοντας την αξία τους, δηλαδή την οικονομία μας, αλλά και τη διατροφική τους αξία και άρα στο τέλος αδιαφορούμε και για τον εαυτό μας.
Επομένως, ούτε προστατεύουμε την ιστορία μας ούτε το περιβάλλον ούτε την οικονομία μας ούτε τον εαυτό μας και τέλος και πιο σημαντικό δεν προστατεύουμε ούτε την επόμενη γενιά, παραδίδοντάς τους κάτι λερωμένο από τα χέρια μας.
Επομένως, αφού τα προβλήματα είναι συγκεκριμένα, άρα και οι λύσεις πρέπει να είναι συγκεκριμένες
Περισσότεροι από 40 επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, έλληνες και ξένοι, έχουν επισκεφθεί τον Ευρώτα κατά την τελευταία δεκαετία, μελετώντας ερευνητικά θέματα, όπως την ξηρασία, τις πλημμύρες, την οικολογία και τη μορφολογία του ποταμού, καθώς και την ποιότητα των νερών του. Μέσα στο πλαίσιο αυτών των ερευνητικών προγραμμάτων, τα οποία έχουν χρηματοδοτηθεί κυρίως από κοινοτικά κονδύλια με εθνική συμμετοχή, έχουν εντοπιστεί όλες οι πιέσεις που δέχεται ο Ευρώτας και έχουν προταθεί συγκεκριμένες λύσεις σχεδόν για όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Ομολογουμένως, οι λύσεις δεν είναι εύκολες, καθώς μπορεί να αγγίζουν συμφέροντα που “δεν πρέπει να αγγιχτούν”, ή οι διαβουλεύσεις να βγαίνουν συνεχώς άκαρπες, γιατί λείπει ο κοινός τόπος συζήτησης.
Πριν αναφερθώ σε κάποιες ενδεικτικές λύσεις των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο Ευρώτας, θα πρέπει πρώτα να ξεκαθαριστεί ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα του ποταμού είναι ότι δεν έχει οριοθετηθεί (και αν έχει οριοθετηθεί και δεν το γνωρίζω, τότε θα πρέπει να τέθηκαν τα λάθος κριτήρια). Ουσιαστικά, δεν είναι ξεκάθαρο τι ανήκει το ποτάμι και τι στους ανθρώπους. Αν δεν έχεις αυτή την πληροφορία, δύσκολα μπορείς να κάνεις διαχείριση και ακόμα πιο δύσκολα μπορείς να αξιοποιήσεις το ποτάμι, γιατί στην ουσία δεν ξέρεις τι ακριβώς να αξιοποιήσεις.
Ενδεικτικές λύσεις για ορισμένα προβλήματα του Ευρώτα:
α) Για τη μόνιμη σταθεροποίηση των όχθεων, έχει προταθεί η ανασύσταση των όχθεων και η δενδροφύτευσή τους. Το πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ότι λύνεις την ετήσια διαταραχή του οικοσυστήματος και αυξάνεις την αισθητική αξία του τοπίου. Αυτό σε συνδυασμό με ένα παρόχθιο περιπατητικό μονοπάτι μπορεί να κρατήσει τους τουρίστες για λίγο ακόμα στον τόπο μας, αλλά επίσης αποτελεί και μια διέξοδο για τους πολίτες της Σπάρτης. Το μειονέκτημα είναι ότι, για να πραγματοποιηθεί σωστά αυτή η μέθοδος, θα πρέπει σε ορισμένα σημεία να παραχωρηθεί (αν ανήκει πραγματικά σε ιδιώτες) ένα κομμάτι γη από τις παραευρώτειες καλλιέργειες.
β) Η υπεράντληση των υδάτων είναι ένα πολύπλοκο και ευαίσθητο θέμα, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Έχουν προταθεί πολλές μεθοδολογίες για το πώς θα μειώσουμε την αλόγιστη χρήση νερού, όπως για παράδειγμα κλειστά συστήματα άρδευσης, στεγανοποίηση στα αυλάκια κ.ά. Ωστόσο, η δυσκολία στην εφαρμογή τέτοιων μεθόδων είναι κυρίως στη νοοτροπία των αρμοδίων αρχών, που από τη μια δεν διοργανώνουν ενημερωτικά και εκπαιδευτικά σεμινάρια για τους αγρότες και από την άλλη δεν τολμούν να καινοτομήσουν. Ίσως να έχει φτάσει ο καιρός να δούμε και την αλλαγή των καλλιεργειών και από υδροβόρες να μεταβούμε σε καλλιέργειες που δεν απαιτούν πολύ νερό ή πότισμα με την πλημμυρική μέθοδο. Ποτίζουμε το πορτοκάλι με μεγάλες ποσότητες νερού για να πάρουμε 3 λεπτά στο κιλό. Αξίζει;
γ) Όσο και αν το λάδι της Λακωνίας είναι το καλύτερο που υπάρχει, όλα τα απόβλητα των ελαιουργείων καταλήγουν στους παραπόταμους του Ευρώτα και τελικά στον ίδιο. Ένα από τα ερευνητικά προγράμματα που είχε πραγματοποιηθεί στον Ευρώτα είχε προτείνει το πότισμα δέντρων με τα απόβλητα από τα ελαιουργεία, όπου αυτά είχαν την ικανότητα να συγκρατούν τις τοξικές ούσιες (φαινόλες) και να μην καταλήγουν ανεπεξέργαστα στο νερό. Η μέθοδος πραγματοποιήθηκε πιλοτικά και έδειξε θετικά αποτελέσματα, ωστόσο θα πρέπει να διευρυνθεί και σε μεγαλύτερη κλίμακα, ώστε να δούμε αν πραγματικά έχει αποτέλεσμα.
δ) Η λύση για το Βιολογικό Καθαρισμό της Σπάρτης είναι απλή… Να λειτουργεί σωστά ο Βιολογικός Καθαρισμός.
Αν λυθούν τα παραπάνω προβλήματα, ο Ευρώτας θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης για τους πολίτες της Σπαρτης και τους επισκέπτες της. Παράλληλα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για οργανωμένες υπαίθριες εκδηλώσεις και περιβαλλοντική εκπαίδευση.
Εν αρχή, ας γνωρίσουμε τον Ευρώτα
Ο Ευρώτας απέχει 15 λεπτά με τα πόδια από το κέντρο της Σπάρτης. Θα μπορούσε να αποτελεί μια ευχάριστη διέξοδο από τη δύσκολη καθημερινότητα των πολιτών.
Ωστόσο, προκύπτει μια απλή ερώτηση: Οι πολίτες της Σπάρτης θέλουν να γνωρίσουν το ποτάμι τους;”.
